این سؤال از دیر باز مطرح بوده است که فرزندان حضرت آدم با چه کسانی ازدواج کرده اند؟ آیا آنان با خواهران خودشان ازدواج کرده اند؟ آیا آنان با همسرانی از جنس ملک یا جن ازدواج کرده اند؟ آیا آنان با انسان های دیگر ازدواج کرده اند؟ اگر با خواهران خود ازدواج کرده باشند با توجه به حرمت ازدواج برادر و خواهر در تمام ادیان و شرایع، چگونه این ازدواج قابل توجیه است؟

در این‌ باره‌ در میان‌ دانشمندان‌ اسلامی‌ دو نظری? وجود دارد و هر كدام ‌برای‌ خود دلایلی‌ از قرآن‌ و روایات‌ ذكر كرده‌اند. اینك‌ ما هر دو نظریه را به‌ طور اجمال‌ نقل‌ می‌كنیم‌:

1. آنان با خواهران خودشان ازدواج کرده اند. از آن جا که در آن‌ زمان‌ (آغاز خلقت) هنوز قانون‌ تحریم‌ ازدواج‌ خواهر و برادر از طرف‌ خداوند قرار داده‌ نشده‌ بود و از طرف دیگر چون‌ راهی‌ برای‌ بقای‌ نسل‌ بشر، غیر از این‌ راه‌ نبوده‌، ازدواج‌ آنان‌ با یكدیگر صورت‌ گرفته‌ است؛، زیرا حق قانون گذاری ‌ از آن‌ خدا است‌ چنان که قرآن می‌فرماید: "ان‌ الحكم‌ الاّ لله"؛ حكم تنها از آن خدا است.[1]

علامه طباطبائی (ره) در این زمینه می فرماید: "ازدواج در طبق? اوّل بعد از خلقت آدم و حوا؛ یعنی در فرزندان بلافصل آدم و همسرش بین برادران و خواهران بوده است و دختران آدم با پسران او ازدواج کرده اند؛ چون در آن روز در تمام دنیا نسل بشر منحصر در همین فرزندان بوده ..... بنابراین، هیچ اشکالی ندارد (اگر چه در عصر ما خبری تعجب آور است و لیکن) از آن جایی که مسئله، یک مسئله تشریعی است و تشریع هم تنها و تنها کار خداوند تعالی است، لذا او می تواند یک روز عملی را حلال و روز دیگر حرام کند. [2]

به نظر صاحب تفسیر نمونه قائل شدن به این نظریه عجیب نیست : "اشكالی ندارد كه‌ به‌ طور موقت‌ و به‌ جهت‌ ضرورت‌، برای‌ عده‌ای‌ این‌گونه‌ ازدواج‌ در آن‌ زمان‌ بلا مانع‌ و مباح‌ باشد و برای‌ دیگران‌ عموماً تحریم ‌ابدی‌ شود".[3]

طرفداران‌ این‌ نظریه‌ از آیات قرآن مجید نیز برای‌ خود دلیل‌ می‌آورند كه‌ خداوند عالم‌ چنین‌ می‌فرماید: "از آن‌ دو (آدم‌ و حوا) مردان‌ و زنان‌ فراوانی‌ در روی‌ زمین‌ منتشر ساخت‌".[4]

علاوه‌ بر این‌ در روایتی‌ كه‌ مرحوم‌ طبرسی‌ در "احتجاج‌" از امام‌ سجاد (ع‌) نقل‌ می‌كند این‌ مطلب‌ تأیید شده‌ است‌.[5]

2. نظری? دیگر آن‌ است‌ كه‌ چون‌ ازدواج‌ فرزندان‌ آدم‌ با یكدیگر ممكن‌ نبود؛ زیرا ازدواج‌ با محارم‌ یك‌ عمل‌ قبیح‌ و زشت‌ و شرعا حرام است‌، فرزندان‌ آدم‌ با دخترانی‌ از جنس بشر ولی از نژاد و نسل‌ دیگر كه‌ از نسل های قبل در روی‌ زمین‌ باقی مانده بودند ازدواج‌ كردند. بعدهاً كه‌ فرزندان‌ آنها با هم‌ پسر عمو شدند، زناشویی‌ میان‌ خود آنان‌ صورت‌ پذیرفت‌. این‌ نظری? را نیز بعضی‌ از روایات‌ تأیید می‌كند؛ زیرا نسل‌ آدم‌ نخستین‌ انسان‌ روی‌ زمین‌ نبوده،‌ بلكه‌ پیش‌ از آن‌ نیز انسان هایی‌ در زمین‌ زندگی‌ داشته‌اند، ولی این قول با ظاهر آیات قرآن نمی سازد؛ زیرا طبق آی? شریفه قرآن نسل‌ بشر فقط‌ به‌ وسیل?‌ این‌ دو تن‌ به‌ وجود آمده ‌است‌. پس در حقیقت این دسته از روایات معارض با قرآن هستند و ما نمی توانیم آنها را بپذیریم.

از این استدلالات می توان نتیجه گرفت که طبق آیات قرآن این نظریه که هابیل و قابیل با همسرانی از جنس ملائکه یا جن ازدواج کرده باشند نیز باطل است؛ زیرا ظاهر این‌ آیه‌ می‌گوید كه‌ نسل‌ بشر فقط‌ به‌ وسیله? این‌ دو تن‌ (آدم و حوا) به‌ وجود آمده ‌است‌[6]، و اگر غیر از این‌ دو در بقای‌ نسل‌ او دخالت‌ داشتند، باید بفرماید: به‌ وسیل?‌ این‌ دو و غیر آنان‌ ... .

علامه طباطبائی (ره) در این زمینه می فرماید: "نسل موجود از انسان تنها منتهی به آدم و همسرش می شود و جز این دو نفر هیچ کس دیگری در انتشار این نسل دخالت نداشته است".[7]

بنابراین، باید ما آن دسته از روایات را قبول کنیم که موافق با آیات قرآن است که حاصل آن قول اوّل است.



شبکه تخصصی قرآن تبیان

منبع: سایت اسلام كوئست

 

گاهی سوال می‌شود که سوره‌های قرآن به دست چه کسی و بر اساس چه معیاری، نام‌گذاری شده است ؟ 

در پاسخ بدین سوال می‌توان گفت: با توجه به آموزه‌های اسلامی اعم از قرآن و روایات به طور قطع می‌توان گفت که تقسیم بندی قرآن به سوره‌ها در زمان پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) انجام شده که می‌توان ادله فراوانی بر این موضوع اقامه نمود؛ به عنوان نمونه خداوند پیرامون تحدّی با مشرکان می‌فرماید: آن‌ها می‌گویند: «او به دروغ این (قرآن) را (به خدا) نسبت داده (و ساختگی است)!» بگو: «اگر راست می‌گویید، شما هم ده سوره ساختگی همانند این قرآن بیاورید و تمام کسانی را که می‌توانید- غیر از خدا- (برای این کار) دعوت کنید!.[1]

روشن است این که خداوند از آنان می‌خواهد ده سوره مثل قرآن بیاورند به طور طبیعی نخست قرآن باید به سوره‌هایی تقسیم شده و سوره‌هایی داشته باشد تا این گونه درخواستی معنا داشته باشد؛ زیرا در صورتی که قرآن به سوره‌ها تقسیم نشده بود چنین درخواستی بی معنا تلّقی می‌شده و از سوی مشرکان نیز مورد اعتراض قرار می‌گرفت.

ب) نام گذاری سوره‌ها توسط چه کسی انجام شد؟

با در نظر گرفتن احادیث وارده توسط پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) که در آن ثواب‌هایی برای قرائت بسیاری از سوره‌ها (به نام آن سوره‌ها) نقل شده، روشن می‌شود که اسامی بسیاری از سوره‌ها در زمان خود پیامبر و توسط آن حضرت انتخاب شده است.

ر اساس نظریه دیگر ـ که نام گذاری را توفیقی می‌داند ـ هر سوره‌ای در قرآن کریم ، هم‌زمان با حیات رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) دارای نام و عنوان و یا نام‌ها و عناوینی است که از طریق وحی معین و مشخص شده بود

به عنوان نمونه به چند روایت اشاره می‌کنیم.

أ.ابی بن کعب از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) نقل کرده که آن حضرت فرمود: هر کس سوره آل عمران را بخواند در مقابل هر آیه آن، امانی در سر پل جهنم به او داده میشود.

ب. بریده نقل می‌کند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) فرمود: سوره بقره و سوره آل عمران را یاد بگیرید که این دو سوره همچون دو غنچه هستند و آن‌ها در روز قیامت بر سر خواننده خود سایه میاندازند.[2]

ج. عقبة بن عامر از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) روایت کرده که حضرت فرمود: بر من آیاتی نازل شده که نظیر آن‌ها نازل نشده است و آن معوّذتین است.[3]

از آن جایی که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید! آنچه می‌گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست![4] بنا بر این اسناد نام گذاری این سوره‌ها به خداوند نیز نسبت صحیحی است.

البته گفتنی است با توجه به این که برخی از سوره‌ها متناسب با موضوعات مطرح شده در آن‌ها اسامی متعدّدی دارند این احتمال نیز وجود دارد که برخی از این اسم‌ها توسط افرادی غیر از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) انتخاب شده باشند.

برخی از مفسران در رابطه با نام گذاری سوره‌های قرآنی ، معیارهای زیر را ارائه داده‌اند : 

1 ـ نام سوره گاهی با عنوانی که در آن سوره واقع شده یا با موضوعی که در آن سوره از آن بحث شده ، انتخاب می‌شود . برای مثال : نام گذاری سوره «نساء » به اعتبار بیان احکام زنان ، سوره «مائده » به لحاظ سخن رفتن از مائده آسمانی ، سوره‌ی «انعام » به جهت سخن از چهارپایان ، سوره «نحل » به علت تکیه بر زنبور عسل و سوره «نمل » به جهت به میان آمدن نام مورچگان در آن است .در قرآن‌های قدیمی ، ابتدای سوره می‌نویسند :سوره تذکر فیها البقره ؛ سوره‌ای که در آن گاو ذکر می‌گردد و سوره یذکر فیها آل عمران ؛ سوره‌ای که در آن از آل عمران سخن به میان می‌آید . 

2 ـ گاهی جمله‌ای از اول سوره را معرف و نام آن سوره قرار می‌دهند ، چنان که گفته می‌شود :سوره «اقرا به اسم ربک » ، «انا انزلناه » ، « لم یکن » و نظایر آن‌ها . 

3 ـ گاهی با وصفی که سوره دارد ، به معرفی آن می‌پردازند . برای مثال سوره حمد به مناسبت اینکه در اول قرآن آمده « فاتحه الکتاب » و به مناسبت هفت آیه بودنش «سبع المثانی » نامیده می‌شود و یا سوره « قل هو الله » به لحاظ اینکه مشتمل بر توحید خالص است «سوره‌ی اخلاص » نامیده می‌شود . 

4 ـ گاهی تسمیه سوره به لحاظ نوع و حروف مقطعه موجود در آن است مانند : سوره‌ی ق ، ص ، حم ، عسق و .. 

حاصل سخن اینکه این عمل به صورت طبیعی ، شکل گرفته و نمی‌توان گفت به دستور رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) بوده است . به همین دلیل بسیاری از سوره‌ها ، بیش از یک اسم دارند ؛ مانند بقره، آل عمران ، نحل ، توبه ، غاشیه و ... (5) 

اما بر اساس نظریه دیگر ـ که نام گذاری را توفیقی می‌داند ـ هر سوره‌ای در قرآن کریم ، هم‌زمان با حیات رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) دارای نام و عنوان و یا نام‌ها و عناوینی است که از طریق وحی معین و مشخص شده بود . 

در نظریه‌ی سومی ، علاوه بر معین بودن اسامی سوره‌ها در زمان حیات پیامبر (ص)پس از وفات آن حضرت نیز هر سوره‌ای دارای عناوین و اسامی دیگری از جانب علما گردید . حتی بسیاری از آیات نیز به جهت خصوصیات و مزایا یا به جهت مشتمل شدنشان بر موضوع خاصی دارای عناوین گردیدند . (6) 

 

فرآوری: شبکه تخصصی قرآن تبیان

در گفتگو با استاد سعید بهمنی (عضو هیئت علمی مرکز فرهنگ و معارف قرآن)

* در ابتدا بفرمایید در چه فضایی شبهه شکل می‌گیرد؟

با عرض تشکر از شما و همه همکارانتان در مجله حسنا که زمینه این گفتگوها و نشر معارف قرآن را فراهم می‌کنید.

اصلی‌ترین عامل شکل گیری استفهام و شبهه در انسان، محدودیت آگاهی است. تمام موجودات دارای درک و عقل در معرض محدودیت آگاهی هستند. محدودیت آگاهی سبب می‌شود انسان دچار اشتباه شود. در تعامل با موضوعی که انسان درباره آن دچار اشتباه می‌شود، می‌توان یا شبهه گر بود یا مستفهم. برای تبیین این مطلب من به دو مثال کلاسیک و بسیار قدیمی از شبهه، اشاره می‌کنم که به داستان خلقت آدم علیه‌السلام برمی گردد. استفهام ملائک در مورد شایستگی انسان برای خلافت و شبهه شیطان در مورد برتری خود بر آدم علیه‌السلام که موجب روی برتافتن و سرباز زدن از سجده بر آدم شد، دو نمونه کلاسیک استفهام و شبهه در بدو خلقت است. تحلیل آن، نشان می‌دهد که هم ملائک و هم ابلیس دچار محدودیت آگاهی هستند. ﴿وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ﴾ (بقره: 30) خداوند هم در اولین مطلب در پاسخ آنها می‌فرماید: ﴿قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ﴾ یعنی محدودیت علم و آگاهی ملائک را به آن‌ها یادآوری می‌کند. این اولین استفهامی است که تاریخ هستی در قرآن گزارش شده است. سوال شاید پیش از این بوده؛ اما این اولین استفهام گزارش شده است. خداوند در مورد شیطان فرمود ﴿وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِکَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبَی وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ﴾ (بقره: 34) ﴿قَالَ یَا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ﴾ (ص: 75) استدلال ابلیس این است که او را از گل و مرا از آتش آفریدی؛ اما استدلال او هم جاهلانه است.

من تعاریف مختلف شبهه را در کتب مختلف لغوی و تفسیری دیدم و بر این اساس، آن را این طور تعریف کردم. شبهه عبارت است از: «هر پیام مشتمل بر دستگاه شِبه استدلالی که در آن یکی از باورها و بنیادهای اعتقادی یا تعالیم عملی دین مورد خدشه قرار گیرد یا منشا خطا و اشتباه در شناخت درست آن‌ها و هر حقیقتی شود» 

اولین استفهام و شبهاتی که در تاریخ بشر شکل گرفته ناشی از محدودیت آگاهی بوده است. چرا که این تنهاخداست که بر همه چیز آگاه است و جز خدا همه در معرض محدودیت آگاهی هستند. بنابر این، اصلی‌ترین عامل ایجاد شبهه محدویت آگاهی است اعم از اینکه مَلَک باشد یا انسان.

* اینجا سؤالی مطرح می‌شود که آیا اساسا این شبهه بوده یا تلقی حضرتعالی این است که شبهه است، در میان مفسرین کسی قائل به این تلقی هست یا خیر؟

البته در مورد ملائک دو نظر وجود دارد: بعضی می‌پذیرند که این پرسش مشتمل بر شبهه است، برخی مثل حضرت آیت الله جوادی آملی و بسیاری از مفسران معتقدند که ملائک معصومند و دچار شبهه نمی‌شوند؛ بنده قول وسط را انتخاب می‌کنم . واقعیت این است که اگر چه ملائک قدسی‌ترین موجودات عالمند و به عنوان استفهام مطرح شده و هدف اول آن‌ها درک است نه ایجاد شبهه و نه مقاومت در برابر فعل خدا؛ چون معصومند و از خداوند سرپیچی نمی‌کنند؛ اما فعل آن‌ها مشتمل بر شبهه یا یک شبهه بالقوه است. قرائن این معنا هم این است که ابلیس در میان ملائک بوده. بنابراین، اگر چه از زبان ملائک به عنوان یک استفهام مطرح می‌شود؛ ولی چون ابلیس در درون آن‌ها بوده همان چیزی که برای ملائک استفهام بوده برای ابلیس یک شبهه است. به لحاظ آحاد افرادی که مطرح می‌کنند فرق می‌کند، قرینه این معنا هم تحدید و هشداری است که در ذیل آیات است. خداوند می‌فرماید ﴿إِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ﴾ (بقره: 33) وقتی شما به کسی می‌گویید من پنهان و آشکار تو را می‌دانم، این زبان زبان هشدار است. معلوم است چیز مکتومی درنهان دارند. اگر این جمع مشکلی نداشتند این هشدار را دریافت نمی‌کردند.

* تعریف مد نظر شما از شبهه چیست؟

من تعاریف مختلف شبهه را در کتب مختلف لغوی و تفسیری دیدم و بر این اساس، آن را این طور تعریف کردم. شبهه عبارت است از: «هر پیام مشتمل بر دستگاه شِبه استدلالی که در آن یکی از باورها و بنیادهای اعتقادی یا تعالیم عملی دین مورد خدشه قرار گیرد یا منشا خطا و اشتباه در شناخت درست آن‌ها و هر حقیقتی شود» به نظرم این تعریف، جامع است؛ این طور نیست که کسی که شبهه می‌کند استدلال ندارد، ممکن است استدلال داشته باشد؛ اما چون استدلال او مخدوش است من به آن شبه استدلال می‌گویم. هر شبهه‌ای یک دستگاه دارد حتی عمل ابلیس مشتمل بر شبهه است. بعد از گزارش آیات روشن می‌شود که عمل ابلیس ﴿أَبَی وَاسْتَکْبَرَ﴾ یک رفتار است. پشتوانه این رفتار یک شبهه است و شبهه آن! ﴿قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ﴾ و استدلال آن ﴿خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِن طِینٍ﴾ است. او اعتقاد دارد گوهر آتش از گوهر خاک برتر است. بنابر این یک شِبهِ استدلال دارد و جالب است که پاسخ شبهه هم در درون اعتراض ابلیس وجود دارد می‌گوید ﴿خَلَقْتَنِی﴾ تو مرا خلق کردی. خوب، کسی که خلق کرده بهتر می‌داند که کدام گوهر بهتر است. لذا اگر چه می‌گوید خلقتنی، اما عنصر استکبار است که نمی‌گذارد او به ادراک برسد. ﴿أَبَی وَاسْتَکْبَرَ﴾ لذا خصلت درونی از حیث روانشناسی استکبار این است که مستکبر حق را نمی‌پذیرد ولو به آن اعتراف کند.

در قرآن کریم شبهه‌ها به دو شکل گزارش می‌شوند: گفتاری و رفتاری. گاهی گفتار گزارش شده و گاهی رفتار، در مورد شیطان هم رفتار و هم گفتار گزارش شده است.


* یعنی می‌خواهید بفرمایید ابلیس از ابتدا منکر است به همین علت از همان ابتدا در پی ایجاد شبهه است.


بررسی گزارش درباره ابلیس نشان می‌دهد که استکبار مانع ادراک او شد. یعنی انکار مقدم است. در تعریف شبهه گفتیم هر پیام مشتمل بر دستگاه شبه استدلالی. در شبهه، دستگاه استدلالی به هر دلیلی مخدوش است. مطلب دیگر اینکه شبهه را هر پیام گرفتیم نه هر کلام، این طور نیست که شخص فقط با کلام شبهه ایجاد کند ممکن است شخص با رفتار خود شبهه را مطرح یا ایجاد کند. مهم تفسیر شماست نظر من این است که آنجا که شیطان خودداری کرد، شبهه مبین است ولو به زبان هنوز گزارش نشده؛ ولی همین رفتار، مبتنی بر شبهه است. رفتار هم می‌تواند شبهه را گزارش کند و هم شبهه گری را. شما می‌توانید شبهه را از طریق تصویر منتقل کنید. در کتابی دو تصویر در کنار هم چاپ شده بود که در یک طرف تصویر جوان سفید پوست، چشم آبی و با موهای روشن لباس غربی و نماد غرب که به انبوهی از موتورسیکت ها نگاه می‌کرد و اتفاقا این موتورها بیرون از مغازه چیده شده بودند و در طرف دیگر تصویر جوانی با لباس یونیفرم که نماد لباس بلوک شرق مثل چین و کره است و نماد آدمی دارای زندگی بدون تنوع و یک موتور داخل مغازه پشت ویترین که جوان با حسرت به آن نگاه می‌کرد. در اینجا کلامی وجود ندارد؛ اما هر یک از نمادهایی که در تصویر وجود دارد پیامی را منتقل می‌کند. جوان غربی آزاد و برخوردار از رفاه که نشانه آن تعدد موتورسیکلت‌هاست در طرف دیگر جوان شرقی محروم از مواهب زندگی است. لذا پپام می‌تواند فعل، نماد یا کلام باشد. در قرآن کریم شبهه‌ها به دو شکل گزارش می‌شوند: گفتاری و رفتاری. گاهی گفتار گزارش شده و گاهی رفتار، در مورد شیطان هم رفتار و هم گفتار گزارش شده است.

* حال وقتی که با یک شبهه در لباس استدلال روبه رو می‌شویم، راه مواجهه صحیح با آن چگونه است؟

ما هر پیامی را که دریافت می‌کنیم به لایه بعدی منتقل می‌شویم. برای همین می‌گوییم دستگاه. وقتی رفتار و گفتار ناصواب شخصی را مشاهده می‌کنیم این رفتار و گفتار در درون خود یک دستگاه دارد. لازم است در صدد کشف آن دستگاه بر آییم.

ادامه دارد...



منبع: مجله حسنا، شماره 7

اشاره:

بخشی از آیات قرآن به زندگی انسان‌‌هایی اشاره دارد که سرگذشت آنها می‌تواند برای خوانندگان درس‌آموز باشد. مانند زندگی اقوام گذشته، پیامبران الهی و افرادی که در یاری پیامبران الهی از هیچ کوششی دریغ نکرده‌اند. در این میان، زنانی هستند که قرآن کریم با نزول آیات، رفتار پسندیده آنها را تمجید و رفتار ناپسند آنان را نکوهش کرده است.

نوشتار پیش رو، ترجمه مجموعه کتاب‌هایی با عنوان «نساء فی القرآن الکریم» است که آقای فؤاد حمدو الدقس آن را تدوین و سرکار خانم فاطمه حیدری ترجمه کرده است.

سرگذشت و سرنوشت "زنان قرآنی"را می‌توانید هر هفته از درگاه"شبکه تخصصی قرآن تبیان" دنبال کنید.

 

این شماره: ام سلیم

 

{یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ} (حشر: 9)

و آنها را بر خود مقدم می‌دارند، هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند، کسانی که از بخل و حرص نفس خویش بازداشته شده‌اند، رستگارانند.

 

شأن نزول آیه

گفته شده كه این آیه درباره خانواده زنی به نام امّ سلیم بنت ملحان نازل شده، كه با وجود تنگدستی، مرد فقیری را اطعام كرده و خود سر گرسنه بر زمین نهادند.

امّ سلیم كیست؟

این زن، رمیصاء دختر ملحان بن خالد بن زید بن حرام بن جندب بن عامر بن غنم بن عدیّ بن النجار انصاری خزرجی و مادرش ملیكه،دختر مالك بن عدی بن زید مناه بن عدی بن عمرو بن مالك بن النجار بود. او در ابتدا با مالك بن نضر بن ضمضم بن زید بن حرام بن جندب بن عامر بن غنم بن عدی بن النجار ازدواج كرد و از او صاحب فرزندی به نام انس بن مالك شد كه از اصحاب رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) بود.1

پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) می‌فرماید:‌ «در معراج به بهشت داخل شدم، صدای راه رفتن كسی را شنیدم، پرسیدم این چه صدایی است؟ گفتند: این رمیصاء بنت ملحان مادر انس بن مالك است».

پس از مرگ پدر انس، با ابوطلحه زید بن سهل بن اسود بن حرام بن عمرو بن زید مناه بن عدی بن عمرو بن مالك بن النجار ازدواج كرد كه از او صاحب دو فرزند به نام‌های عبدالله و اباعمیر شد. پس از ظهور اسلام،‌ امّ سلیم مسلمان شد و با پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) بیعت كرد. هنگامی كه امّ سلیم به پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) ایمان آورد، ‌همسرش مالك بن نضر،‌ (پدر انس) در شهر نبود، و هنگامی که بازگشت‌ به امّ سلیم گفت: «ترك این دین كن». ‌امّ سلیم گفت: «‌چرا ترك این دین كنم. من به این مرد ایمان آورده‌ام». امّ سلیم می‌گوید: «‌سپس به انس كه آن موقع كودكی بیش نبود تلقین كردم تا بگوید: «اَشْهَدُ اَنْ لا إلهَ إلاَّ الله وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله» و انس چنین كرد». مالك گفت: «تو فرزندم را علیه من تحریك می‌كنی؟» گفتم: «نه من این كار را نمی‌كنم». مالك با عصبانیت از خانه خارج شد، با كسی كه از قبل دشمنی داشت، ‌برخورد كرد و آن شخص او را كشت. امّ سلیم می‌گوید: «من به قضا رضا دادم و خود را سرگرم تربیت انس نمودم و ازدواج نكردم تا زمانی كه انس به من اجازه داد».

امّ سلیم صاحب زیبایی و هوش و دارای اخلاقی نیكو بود. امّ سلیم تمام تلاشش را برای تربیت تنها فرزندش به كار گرفت و چون او به سن رشد رسید،‌ با شرم به حضور رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) رفته و عرض كرد: «ای رسول خدا! می‌خواهم جگرگوشه‌ام ‌انس بن مالك را، به خدمت شما درآورم، تا در خدمت شما تعالیم اسلامی را بیاموزد». پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) نیز پذیرفت.

پس از مدتی، ابوطلحه به خواستگاری امّ سلیم رفت و او هنوز مشرك بود. ابوطلحه می‌خواست مهریه سنگینی برای او قرار دهد و بدین‌وسیله زبان و چشم او را ببندد، اما آن زن مؤمنه گفت: «من هرگز با یك مشرك ازدواج نخواهم كرد. اما بدان ای ابوطلحه كه خدایان شما نابود می‌شوند و شما نیز، در آتش جهنم خواهید سوخت، مگر آنكه به خدا و رسولش ایمان آوری، آنگاه با تو ازدواج خواهم نمود و از تو مهریه نمی‌خواهم». ابوطلحه مدتی به فكر فرو رفت. امّ‌ سلیم می‌گوید: «او رفت و دوباره آمد و شهادتین گفت. به انس گفتم برخیز و مرا به ازدواج ابا طلحه درآور». انس از مادرش پرسید: «ای امّ سلیم چگونه مال آن مرد چشم تو را نگرفت و تنها اسلام او، ‌تو را كفایت كرد؟» مادرش گفت: «برای آنكه یك زن مسلمان نمی‌تواند با یك مرد كافر ازدواج كند».

ابوطلحه از امّ سلیم پرسید: «در زندگی به چه اعتماد داری؟» او گفت: «به هیچ چیزی». ابوطلحه، ‌امّ سلیم را در انواع نعمت‌های دنیا از طلا و نقره غرق كرد، ولی او گفت: «من طلا و نقره نمی‌خواهم و فقط از تو اسلام می‌خواهم». ابوطلحه گفت: «چه كسی آن را به من می‌آموزد؟» امّ سلیم با شادی گفت: «پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) ».

ابوطلحه رفت و در بین اصحاب ایشان نشست. پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) به او نگاه كرد و سپس فرمود: «ابوطلحه اسلام آورده است» و بدین ترتیب، اسلام او در بین مردم علنی شد. سپس طبق سنت رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) آن دو به ازدواج هم درآمدند و مهریه آنها اسلام ابوطلحه بود.

ازدواج امّ سلیم و ابوطلحه برای زندگی هر دوی آنها شادی و آرامش به همراه آورده بود، زیرا بر اساس معانی دقیق اسلامی بنا نهاده شده بود. امّ سلیم همسر بسیار خوبی برای ابوطلحه بود و تمامی حقوق او را به جای می‌آورد و مانند مادری صالح، مراقب احوال او بود.

انس بن مالك می‌گوید: «ابوطلحه صاحب مكنت بسیاری در مدینه بود و اموالش را بسیار دوست می‌داشت. روزی به مسجد آمد. رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) بر او وارد شد و مقداری از آب نوشید. در همان هنگام این آیه نازل شد: {لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ}؛ «هرگز به نیكی نمی‌رسید، تا اینكه آنچه را دوست دارید انفاق كنید.» (آل عمران: 92) ابوطلحه برخاست و به سوی رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) رفت و ‌گفت: ای رسول خدا! من اموالم را دوست می‌دارم و می‌خواهم همه آنها را در راه خدا صدقه دهم. رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم )فرمود: چه خوب،‌ چه خوب مالی است اموال تو. ابوطلحه برخاست و از مسجد بیرون رفت و اموالش را در بین نزدیكان و پسر عموهایش تقسیم كرد».

ابوطلحه و امّ سلیم صاحب فرزندی به نام اباعمیر شدند. چشم آنها به او روشن شد و به شیرین‌كاری‌هایش انس گرفتند. پس از مدتی خداوند اراده کرد تا آنها را از طریق این کودک امتحان کند. بدین ترتیب، کودک بیمار شد. عادت ابوطلحه این بود كه وقتی از كار یا نماز به خانه بازمی‌گشت، ‌پس از سلام، بی‌درنگ احوال كودك را می‌پرسید و تا از خوبی حال كودك مطمئن نمی‌شد، نمی‌نشست. روزی پس از اینکه اباطلحه برای كاری از خانه بیرون رفت، كودك مرد. مادر مؤمنه صابره‌اش که ‌مرگ كودك را با نفسی آرام و راضی پذیرفته بود، برخاست و ‌كودك را غسل داده، كفن كرد و او را درگوشه‌ای از خانه گذاشت. امّ سلیم مرتب می‌گفت: «إنّا لله وَإنّا إلَیْهِ راجِعُون» و متوجه اطراف بود كه مبادا كسی این خبر را برای اباطلحه ببرد، زیرا می‌خواست خود این خبر را به او بدهد. همسرش به خانه بازگشت، امّ سلیم اشك‌هایش را پاك كرد و با شادی تصنعی از همسرش استقبال كرد و تا آخر شب با او مشغول گفت و شنود بود،‌ تا اینكه اباطلحه پرسید: «امّ سلیم، ابا عمیر چه می‌كند؟» او با آرامش پاسخ داد: «‌او به آرامش رسیده».

اباطلحه تصور كرد كه خدا كودكش را شفا داده و شادمان از راحتی كودك به تصور اینكه كودك خواب است، شامش را خورد و با همسرش به گفت‌وگو نشست و خدا را از این بابت شكر كرد. امّ سلیم خود را برای همسر معطر كرد و بهترین لباس‌هایش را پوشید و شب را در كنار او سرآورد. پس از آنكه ابوطلحه غذا خورد و متمتع شد و خواست كه بخوابد، ‌امّ سلیم در كنار رختخواب او نشست و گفت: «ای اباطلحه تا به حال دیده‌ای که بعضی از آدم‌ها چیزی را که به امانت می‌گیرند، دیگر دوست ندارند، آن را به صاحبش‌ پس دهند، به نظر من وقتی انسان از یك شی عاریتی استفاده كرد، آن را باید به صاحبش پس دهد».

اباطلحه گفت: «درست است». امّ سلیم گفت: «پسر تو امانتی بود كه خدایت به تو داده بود و امروز آن را پس گرفت». اباطلحه كه بر خود مسلط نبود،‌ بر سر او فریاد زد و گفت: «حالا باید این خبر را به من بدهی؟! به خدا قسم از دست تو به رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) شكایت می‌كنم». فردای آن روز، اباطلحه نزد رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) رفت و ماجرا را برای ایشان بازگو کرد. پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) فرمود: «خداوند دیشبِ شما را، بر شما مبارك گردانید» و در همان شب بود كه امّ سلیم عبدالله را حامله شد.

هنگامی كه زمان وضع حمل امّ سلیم فرا رسید، پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) به انس بن مالك فرمود: «برو و كودك را به نزد من بیاور، تا او را نام‌گذاری كنم و سقش را بردارم». انس چنین كرد. انس بن مالك می‌گوید: «وقتی كودك را به پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) دادم، ایشان انگشت خود را به شیرة خرما زدند و به دهان كودك بردند و سق او را برداشتند و سپس او را عبدالله نامیدند. وقتی عبدالله بن اباطلحه به سن جوانی رسید، با زنی صالحه ازدواج كرد و صاحب فرزندانی قاری قرآن، شد».

ابوهریره می‌گوید: مردی به نزد رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) آمده گفت: من ناتوانم و فقیر، یاریم ده. ‌پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) او را به نزد برخی از زنانش فرستاد، آنها گفتند: ما در خانه غیر از آب چیزی نداریم و هر كدام او را به سوی دیگری فرستاد و دیگری هم همین جواب را داد. مرد دوباره به نزد رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) آمد و گفت: آنها چیزی نداشتند كه به من بدهند. رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) فرمود: آیا كسی هست كه او را مهمان كند تا خدا به او رحم كند. اباطلحه برخاسته و گفت: من یا رسول خدا! سپس با آن مرد به سوی خانه نزد همسرش، امّ سلیم، رفت و گفت: آیا چیزی در خانه داریم؟ امّ سلیم گفت: نه غیر از كمی غذا كه سهم كودكانمان است. اباطلحه گفت: كودكان را سرگرم كن و بخوابان و هر چه داریم برای مهمان بیاور و چراغ را از خانه بیرون ببر، من دستم را به طرف سفره می‌برم و خالی بیرون می‌آورم تا مهمان غذا بخورد. آن شب مهمان غذا را خورد و كودكان امّ سلیم و اباطلحه گرسنه خوابیدند. صبح كه شد آن مرد به سوی رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) رفته و گفت:

انس بن مالك می‌گوید: «رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) ، گاهی به دیدن امّ سلیم می‌آمد و در خانه‌اش نماز می‌خواند. امّ سلیم مقام والایی در نزد رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) داشت، چرا كه رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) به خانه هیچ كس غیر از او نمی‌رفت.

من از مهمان داری شما تعجب می‌كنم. در همان لحظه این آیه نازل شد:

{وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَاُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ} (حشر: 9)

و آنها را بر خود مقدم می‌دارند، هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند، کسانی که از بخل و حرص نفس خویش بازداشته شده‌اند، رستگارانند.

امّ سلیم در جنگ‌های علیه مشركان شركت می‌كرد و به مجاهدان مسلمان یاری می‌رساند. از جمله آن جنگ‌ها، ‌جنگ حنین بود كه از خود شجاعت بسیاری نشان داد. در طول جنگ به مداوای مجروحان می‌پرداخت، تشنگان را آب می‌داد و مریضان را مداوا می‌نمود. او توانایی دفاع ازخود را داشت و در آن زمان عبدالله بن اباطلحه را حامله بود. او را در گیر و دار جنگ دیده بودند كه برای دفاع از خود، خود را به خنجر مسلح نموده بود.

همسرش اباطلحه به پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) گفت: «ای رسول خدا! این امّ سلیم خنجر برگرفته!». امّ سلیم گفت: «ای رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) ! خنجر برگرفتم تا هیچ یك از مشركان جرأت نكند به من نزدیك شود». رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) تبسم كرده، فرمود: «ای امّ سلیم! همانا خدا تو را كفایت كند و با تو نیكویی نماید».

پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) می‌فرماید:‌ «در معراج به بهشت داخل شدم، صدای راه رفتن كسی را شنیدم، پرسیدم این چه صدایی است؟ گفتند: این رمیصاء بنت ملحان مادر انس بن مالك است».

رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) امّ سلیم را بزرگ می‌داشت و به او احترام می‌كرد، به دیدار او می‌رفت و در خانه‌اش نماز می‌خواند.

انس بن مالك می‌گوید: «رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) ، گاهی به دیدن امّ سلیم می‌آمد و در خانه‌اش نماز می‌خواند. امّ سلیم مقام والایی در نزد رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) داشت، چرا كه رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) به خانه هیچ كس غیر از او نمی‌رفت.

نووی در «شرح صحیح مسلم» می‌گوید: «امّ سلیم و خواهرش امّ حرام، هر دو خاله‌های رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) بودند و پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) به دیدار آنها می‌رفت». امّ سلیم می‌گوید: «پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) در خانه من قیلوله می‌كرد و من برای ایشان فرشی می‌گستردم و ایشان بر آن می‌خوابید.

انس بن مالك می‌گوید: «پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) به خانه امّ سلیم وارد شد و به او مقداری خرما و روغن داد و فرمود: این روغن را در كوزه بریز و این خرما را در ظرف بگذار، من روزه‌ام. سپس در گوشه‌ای از خانه به نماز ایستاد و برای امّ سلیم و خانواده‌اش دعا كرد. ام‌ّ سلیم گفت: برای پیش‌خدمت مخصوصتان هم دعا كنید. پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) پرسید: چه كسی؟ امّ سلیم گفت: خادم شما انس بن مالك».

انس می‌گوید: «خیر دنیا و آخرت به خاطر این دعا به سویم روانه شد، چرا كه ایشان در آن نماز فرمود: خدایا! به مال و فرزندانش روزی ده و بر او مبارك گردان». انس می‌‌گوید: «پس از آن دعا، من از مال و فرزند چیزی كم ندارم».

امّ سلیم می‌گوید: «پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) فرمود: ای امّ سلیم! چرا با ما به حج نمی‌آیی؟ گفتم: ای رسول خدا! همسرم دو شتر بیشتر ندارد؛ با یكی به حج می‌آید و با دیگری آب به نخلستان می‌برد. رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) فرمود: در رمضان این كار را بكن، چرا كه عمره رمضان مانند حج است».

و این چنین صحابیه بزرگ‌قدر امّ‌ سلیم بنت ملحان، زندگی خود را در جوار رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) گذراند و از سرچشمه نبوت سیراب شد و تعالیم دینی صحیحی را فرا گرفت.



فرآوری: شکوری_شبکه تخصصی قرآن تبیان

اشاره:

آدم به خاطر كاستی اراده از بهشت بیرون رانده شد و در شمار پیامبران اولوالعزم قرار نگرفت: «وَ لَمْ نَجِدَ له عَزماً»؛ و برایش عزمی استوار نیافتیم.امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در خطبه نخست «نهج‌البلاغه» از حسادت شیطان به آدم یاد می‌كند و سپس كاستی حضرت آدم (علیه السلام) را چنین برشمرده اند. 

اهمیّت اراده

اراده از امور مهمّی است كه براساس آن نظام پاداش و جزا شكل گرفته است و مجازات كسی كه اراده ندارد نكوهش شده است. در قرآن 90 بار از اراده غیر خداوند سخن رفته است و ضمن آن به موارد گوناگون اراده انسان‌ها مانند اراده خوبی‌ها، اراده بدی‌ها، اراده دنیا، اراده آخرت، اراده پاداش گرفتن،‌ اراده برتری یافتن، اراده وجه‌الله، اراده عزّت یا اراده اموری كه توانایی انجام آن‌ها را ندارند؛ اشاره و نیز بیان شده كه اراده شیطان، گمراه كردن انسان‌ها و ایجاد دشمنی بین آن‌هاست.1

«اراده»‌ای كه قرآن برای انسان در امور گوناگون قائل شده است، اهمیّت اراده را نشان می‌دهد. مطالعه سیره پیشوایان دین نیز بیانگر جایگاه مهم اراده در زندگی انسان است.

صاحبان اراده قوی

نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و حضرت محمّد (صلوات الله عیلهم أجمعین)، برترین پیامبران الهی‌اند كه به نام «اولوالعزم» شناخته شده‌اند. خصوصّیتی كه ایشان را از سایر پیامبران متمایز ساخته است، «اراده‌ قوی» آنان است. امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرمود: «إنّ اللهَ فََضَّلَ اوُلِی‌العَزمِ مِنَ الرُّسل بِِالعِلمِ عَلَی الاَنبِیاءِ»؛ خداوند پیامبران اولی‌العزم را به سبب دانش بر سایر پیامبران برتری دارد.2

از دگرسو آدم به خاطر كاستی اراده از بهشت بیرون رانده شد و در شمار پیامبران اولوالعزم قرار نگرفت: «وَ لَمْ نَجِدَ له عَزماً»؛ و برایش عزمی استوار نیافتیم.3

امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در خطبه نخست «نهج‌البلاغه» از حسادت شیطان به آدم یاد می‌كند و سپس كاستی حضرت آدم (علیه السلام) را چنین برشمرده اند: «فَبَاعَ الیَقیِنَ بِشَكِّهِ، وَ العَزیِمَةَ بِوَهنِهِ»؛ پس، آدم یقین را به شكّ، و عزم و اراده را به سستی فروخت.4

امیرمؤمنان (علیه السلام) در سخن دیگری معیار گزینش پیامبران را هم «اراده» و «قوّت عزم» و «تصمیم» بر شمرده و می‌فرماید: «وَ لكِنَّ اللهَ سبُحانَه جَعَلَ رُسُلَه اولیِ قُوَةٍ فی عَزائِمِهم»؛ ولیكن خداوند سبحان، پیامبرانش را در اراده‌شان نیرومند و قوی قرار داد.5

بنابراین، «اراده» در رفتارهای بشری نقش محوری دارد. اراده قوی انسان را به مقام رسالت و پیامبری می‌رساند و كاستی اراده «آدم برگزیده خدا» را از بهشت قرب‌ به هبوط می‌کشاند. این شریفه مبارکه شاهدی بر مدّعا است: «وَ لقَد عَهِدنا اِلَی آدَمَ مِن قَبلُ، فَنَسِیَ، وَ لَن نَجِد لَهُ عَزماً»؛ ما پیش از با آدم عهد کرده بودیم، پس او این پیمان را فراموش کرد و ما در او عزم و ا راده ای راسخ و پابر جا نیافتیم.6

نخستین درجه از درجات عارفانه، چیزی است كه به آن اراده می‌گویند

از آن گذشته، در دعاها و مناجات‌های رسیده از اولیای دین، یكی از مهم‌ّترین خواهش‌ها و درخواست ها، «اراده» و «عزمی جزم» است.

درخواست اراده قوی از خداوند متعال

امام سجاد (علیه السلام) كه پایداری او در زنده‌نگاه‌داشتن شیعه و پاس‌داشت از قیام عاشورا مثال‌زدنی است، هرگاه آیه: «یَا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوُا اتَّقوُاللهَ، وَ كوُنوُا مَعَ الصَّادِقیِنَ»؛7 ای کسانی که ایمان آورده اید خداپروا باشید و با راست گویان باشید، را تلاوت می‌كرد از خداوند متعال چنین می‌خواست: «اَلّلهُمَّ ارفَعنِی فِی أعلی دَرَجاتِ هَذِهِ النُّدبَةِ! وَ اَعِنِّی بِعَزمِ الاِرادَةِ!»؛ بارالها! مرا در بالاترین درجه این فراخوان قرارده! و با اراده قوّی یاری‌ام فرما!8

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز بنابر آن چه رسیده است در تعقیبات نماز روزانه خود اراده درست را از خداوند درخواست می‌كرد.9 نظیر همین درخواست را امام جواد (علیه السلام) به یكی از یارانش تعلیم داد تا در تعقیب نماز صبح بخواند: «اَلّلهُمَّ! إنّی اَسألُكَ عَزیمَةَ الرّشادِ! وَ الثِّباتَ فِی الاَمرِ وَ الرُّشدِ!»؛ بارالها! از تو اراده درست و پایداری در كار و رهجویی را می‌طلبم.10

افزون بر درخواست اراده كه بیان گر اهمیّت آن است؛ توصیفاتی كه امامان (علیهم السلام) برای پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) به كار برده‌اند، قرینه دیگری برای اهمیّت و نقش اراده در زندگی است. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) پیامبر(صلی الله علیه و آله) را این گونه ستایش فرمود: «غیرُ ناکِلٍ عن قُدُمٍ، وَ لاواهٍ فِی عزمٍ»؛ پیامبر در اقدام به کاری تأخیر نمی انداخت و در اراده و عزم جزم خویش سستی راه نمی‌داد.11

اهمیّت اراده را در متون عرفانی نیز می‌توان جستجو كرد. پایه و اساس عرفان بر «اراده» استوار است. جناب بوعلی‌سینا گفته است: «نخستین درجه از درجات عارفانه، چیزی است كه به آن اراده می‌گویند.».12

در آیه یک‌صد و دوم از سوره مبارکه بقره می‌خوانیم:

وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّیاطِینُ عَلَى مُلْكِ سُلَیمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَیمَانُ وَلَكِنَّ الشَّیاطِینَ كَفَرُوا یعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَینِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا یعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى یقُولَا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَكْفُرْ فَیتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا یفَرِّقُونَ بِهِ بَینَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُمْ بِضَارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَیتَعَلَّمُونَ مَا یضُرُّهُمْ وَلَا ینْفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ كَانُوا یعْلَمُونَ(البقرة/102)

(و (یهود) از آنچه شیاطین در عصر سلیمان بر مردم می‌خواندند پیروی کردند. سلیمان هرگز (دست به سحر نیالود؛ و) کافر نشد؛ ولی شیاطین کفر ورزیدند؛ و به مردم سحر آموختند. و (نیز یهود) از آنچه بر دو فرشته بابل «هاروت» و «ماروت»، نازل شد پیروی کردند. (آن دو، راه سحر کردن را، برای آشنایی با طرز ابطال آن، به مردم یاد می‌دادند. و) به هیچ کس چیزی یاد نمی‌دادند، مگر اینکه از پیش به او می‌گفتند: «ما وسیله آزمایشیم کافر نشو! (و از این تعلیمات، سوء استفاده نکن!)» ولی آن‌ها از آن دو فرشته، مطالبی را می‌آموختند که بتوانند به وسیله آن، میان مرد و همسرش جدایی بیفکنند؛ ولی هیچ گاه نمی‌توانند بدون اجازه خداوند، به انسانی زیان برسانند. آن‌ها قسمت‌هایی را فرامی‌گرفتند که به آنان زیان می‌رسانید و نفعی نمی‌داد. و مسلماً می‌دانستند هر کسی خریدار این گونه متاع باشد، در آخرت بهره‌ای نخواهد داشت. و چه زشت و ناپسند بود آنچه خود را به آن فروختند، اگر می‌دانستند!!)

اگر احتمال‌ها و اختلافهائی را كه ذكر كردیم در یكدیگر ضرب كنیم، حاصل‌ضرب سر از عددی سرسام‏آور در می‏آورد، و آن یك میلیون و دویست و شصت هزار احتمال است (4 × 9 ×× 3 × 4 × 10).


از احادیث چنین بر می‌آید که در زمان سلیمان پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) گروهى در کشور او به عمل سحر و جادوگرى پرداختند سلیمان دستور داد تمام نوشته‌ها و اوراق آن‌ها را جمع آورى کرده در محل مخصوصى نگهدارى کنند (این نگهدارى شاید به خاطر آن بوده که مطالب مفیدى براى دفع سحر ساحران در میان آن‌ها وجود داشته ) 


پس از وفات سلیمان گروهى آن‌ها را بیرون آورده و شروع به اشاعه و تعلیم سحر کردند، بعضى از این موقعیت استفاده کرده و گفتند سلیمان اصلاً پیامبر نبود بلکه به کمک همین سحر و جادوگری‌ها بر کشورش مسلط شد و امور خارق‌العاده انجام می‌داد!

گروهى از بنى اسرائیل هم از آن‌ها تبعیت کردند و سخت به جادوگرى دل بستند، تا آنجا که دست از تورات نیز برداشتند.

هنگامى که پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) ظهور کرد و ضمن آیات قرآن اعلام نمود سلیمان از پیامبران خدا بوده است ، بعضى از احبار و علماى یهود گفتند: از محمد تعجب نمی‌کنید که می‌گوید سلیمان پیامبر است در صورتى که او ساحر بوده ؟.

این گفتار یهود علاوه بر اینکه تهمت و افتراى بزرگى نسبت به این پیامبر الهى محسوب می‌شد لازمه‌اش تکفیر سلیمان (علیه‌السلام ) بود، زیرا طبق گفته آنان سلیمان مرد ساحرى بوده که خود را به دروغ پیامبر خوانده و این عمل موجب کفر است .

آیات فوق به آن‌ها پاسخ می‌گوید.

به هر حال نخستین آیه مورد بحث فصل دیگرى از زشت کاری‌های یهود را معرفى می‌کند که پیامبر بزرگ خدا سلیمان را به سحر و جادوگرى متهم ساختند، می‌گوید:(آن‌ها از آنچه شیاطین در عصر سلیمان بر مردم می‌خواندند پیروى کردند) (و اتبعوا ما تتلوا الشیاطین على ملک سلیمان ).(1) 

علامه طباطبی مولف تفسیر گرانسنگ «المیزان » در ذیل آیه شریفه می‌نویسد:

مفسرین در تفسیر این آیه اختلاف عجیبی به راه انداخته‏اند، به طوری كه نظیر این اختلاف را در هیچ آیه‏ای از ایشان نمی‏یابیم:

یك) اختلاف كرده‏اند در اینكه مرجع ضمیر (اتبعوا) چه كسانند؟ آیا یهودیان عهد سلیمانند؟ و یا یهودیان عهد رسول خدا (صلی‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏)؟ و یا همه یهودیان؟ 

دو) دومین اختلافشان در این است كه كلمه (تتلوا) آیا به معنای این است كه (پیروی شیطان می‏كنی، و به گفته او عمل مینمائی)؟ یا به معنای این است كه (می‌خوانی)؟ و یا به معنای (تكذیب می‌کنی) می‏باشد؟ 

سه) اختلاف سومشان در این است كه منظور از شیاطین كدام شیاطین است؟ شیاطین جن؟ و یا شیاطین انس؟ و یا هر دو؟ 

چهار) اختلاف چهارمشان در اینست كه معنای (علی ملك سلیمان) چیست؟ آیا كلمه (علی) به معنای كلمه (فی - در) است؟ و یا به معنای (در عهد ملك سلیمان است؟ و یا همان ظاهر كلام با استعلائی كه در معنای كلمه (علی) هست مراد است؟ و یا معنایش (علی عهد ملك سلیمان) است؟ 

پنج)اختلاف پنجمشان در معنای جمله: (ولكن الشیاطین كفروا) الخ است، كه آیا شیطان‌ها بدین جهت كافر شدند كه سحر را برای مردم استخراج كردند؟ و یا برای این بود كه سحر را به سلیمان نسبت دادند؟ و یا آنكه اصلاً معنای (كفروا) (سحروا) می‌باشد؟ 

شش) اختلاف ششم آنان در جمله: (یعلمون الناس السحر) الخ، است كه آیا رسماً سحر را به مردم آموختند؟ و یا راه استخراج آن‌را یاد دادند؟ و گفتند كه سحر در زیر تخت سلیمان مدفون است، و مردم آن‌را بیرون آورده، و یاد گرفتند؟ 

هفت) اختلاف هفتمشان در این است: جمله (و ما انزل علی الملكین) الخ، چه معنا دارد؟ آیا حرف (ما) در این جمله موصوله، و عطف بر (ما) ی موصوله در جمله (ما تتلوا) الخ، است؟ و یا آنكه موصوله و عطف بر كلمه (السحر) است؟ و معنایش این است كه به مردم آنچه را كه بر دو ملك نازل شد یاد دادند؟ و یا آنكه حرف (ما) موصوله نیست؟ بلكه نافیه و واو قبل از آن استینافیه است، و جمله، ربطی به ماقبل ندارد، و معنایش این است كه هیچ سحری بر دو ملك نازل نشد و ادعای یهود بیهوده است؟ 

هشت) اختلاف هشتمشان در معنای انزال است، كه آیا منظور نازل كردن از آسمان است؟ یا نازل كردن از بلندی‌های زمین؟ 

نه) اختلاف نهمشان در معنای كلمه (ملكین) است، كه آیا این دو ملك از ملائكه آسمان بودند؟ یا دو انسان زمینی و دو ملك به كسره لام یعنی پادشاه بوده‏اند؟ - البته اگر كلمه نام‌برده را مانند بعضی از قرائت‌های شاذ به كسره لام بخوانیم - و یا به قرائت مشهور دو ملك به فتحه لام بودند، ولی منظور از آن، دو انسان صالح و متظاهر به صلاح می‏باشد. 

ده) اختلاف دهمشان در معنای كلمه (بابل) است، كه آیا منظور از آن بابل عراق است؟ یا بابل دماوند؟ و یا از نصیبین گرفته تا رأس العین است؟ 

یازده) اختلاف یازدهمشان در معنای جمله (و ما یعلمان) است، كه آیا معنای ظاهری تعلیم مراد است؟ و یا كلمه (علم) به معنای (اعلم - اعلام كرد) است. 

دوازده) اختلاف دوازدهمشان در معنای جمله (فلا تكفر) است، كه آیا معنایش این است كه با عمل به سحر كفر مورز؟ و یا با آموختن و یا با هر دو؟ 

سیزده) اختلاف سیزدهمشان در معنای جمله (فیتعلمون منهما) است، كه آیا ضمیر (منهما) به هاروت و ماروت بر می‌گردد؟ و یا به سحر و كفر؟ و یا معنایش این است كه مردم از دو ملك به جای آنچه كه آن‌ها تعلیمشان كردند، علم بر هم زدن میانه زن و شوهر را آموختند، با اینكه آن دو از آن كار نهی كرده بودند. 

چهارده) اختلاف چهاردهمشان در جمله (ما یفرقون به بین المرء و زوجه) است، كه آیا با سحر میانه زن و شوهر محبت و دشمنی ایجاد می‏كرده‏اند، و یا آنكه یكی از آن دو را مغرور ساخته، و به كفر و شرك وامی‏داشتند، و میانه زن و شوهر اختلاف دینی می‏انداختند؟ و یا با سخن چینی و سعایت، بین آن دو را گل‏آلود نموده و سرانجام جدائی می‏انداختند؟. 

این بود چند مورد از اختلافاتی كه مفسرین در تفسیر جملات و مفردات این آیات و متن این قصه دارند. البته اختلاف‌های دیگری در خارج این قصه دارند، هم در ذیل آیه، و هم در خود قصه، و آن این است كه آیا این آیات در مقام بیان داستانی است كه در خارج واقع شده، یا آنكه می‌خواهد مطلبی را با تمثیل بیان كند، و یا در صدد معنای دیگر است، كه اگر احتمال‌ها و اختلافهائی را كه ذكر كردیم در یكدیگر ضرب كنیم، حاصل‌ضرب سر از عددی سرسام‏آور در می‏آورد، و آن یك میلیون و دویست و شصت هزار احتمال است (4 × 9 ×× 3 × 4 × 10).

 

فرآوری: شکوری - شبکه تخصصی قرآن تبیان

بِسم الله الرّحمنِ الرّحیم

فَلَمَّا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ رَأى‏ کَوْکَباً قالَ هذا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قالَ لا أُحِبُّ الْآفِلین

پس چون شب بر او پرده افکند، ستاره‌ای را دید. گفت: این پروردگارِ من است. و آن‌گاه چون غروب کرد گفت: غروب‌کنندگان را دوست ندارم. انعام 76

 


• اگر کسی آمد و نشست و با شما بحث کرد که چرا این خدا را می‌پرستید، جوابش را چی می‌دهید؟! خب لابد اوّل می‌نشینید و ثابت می‌کنید که این خدا وجود دارد که بعد برسید به این‌که چنین خدایی شایسته پرستش است. شایسته‌ی ربوبیت است. می‌توانید از طریق برهان علّیت، برایش صغری کبری بچینید و آخرش برسید به یک علّت تامّه. و بگویید این علّت تامّه اسمش خداست. همان «الله» ماست. یا با برهان نظم، به مشاهده و دقت توی آفرینش دعوتش کنید و بعد بگویید ناظمِ این مجموعه، همان خدایِ ماست و ‌چنین خدایی را مگر می‌شود نپرستید؟ یا شاید با ردّ دور و تسلسل، با برهان صدیقین و اصالتِ وجود یا... نمی‌دانم. فکر می‌کنید قانع می‌شود؟!

 

• شب رسیده بود و ستاره‌پرست‌ها خدایشان را نشانِ ابراهیم داده بودند. ابراهیم (ع) گفته بود؛ باشد قبول، فرض می‌کنم این ربّ من است. چند ساعت بعد، ستاره که غروب کرده بود، برای ردّ پرستش آن ستاره فقط یک جمله گفته بود. گفته بود: من این خدا را دوست ندارم. «من غروب‌کننده‌ها را دوست ندارم». و این دوست‌داشتن و دوست‌نداشتن اگر از فطرتِ آدم‌ها بیاید، انگار محکم‌ترین دلیل است برای ردّ، برای اثبات. خدایی که نتواند محبّت فطریِ آدم را به خودش جلب کند، مستحق ربوبیت نیست. علّامه توی المیزان‌ش ذیل همین آیه، می‌گوید : «دوست‌نداشتنِ چیزی با ربوبیت‌ش منافات دارد. بین رب و مربوب یک ارتباط حقیقی وجود دارد که محبّت می‌آورد. ربوبیت ملازم با محبوبیت است». داشتم فکر می‌کردم اسم این برهان را باید بشود گذاشت «برهانِ دوست‌داشتن». 

 

• اگر کسی آمد و نشست و با شما بحث کرد که چرا این خدا را می‌پرستید، باید بشود در جوابش دوردست‌ها را نگاه کرد و فقط گفت: من خدایی را می‌پرستم که دوستش داشته باشم.


نویسنده : مریم روستا

زلزله بم را به یاد می‌آورید؟ 

تیتر روزنامه های جمعه پنجم دی ماه 82: زمین‌لرزه شهرستان بم را تکان داد!

زلزله جان بیش از صد هزار نفر رادر زمانی کمتر از 12 ثانیه گرفت.

شهر کهنی که زلزله ویرانگر تار و پودش را در کم‌ترین زمان ممکن درهم‌پیچید.

زمانیکه اهالی بم درخوابی آرام بودند و هیچ نمی‌اندیشیدند که فردایی برای آنان نخواهد بود.

صلابت نخل‌های خرما، آهنگ دلربای خنده‌های کودکانه، صدای پرتقال‌فروش محله که تا آخرین دانه‌ی پرتقال‌ها را نمی‌فروخت دست از سراهالی برنمی‌داشت، شکایت پیرزنی که از بیماریش رنج می‌برد و آرزوی مرگ داشت. نگاه‌های نگران مادری که با دعا و صلوات دخترش را به خانه بخت می‌فرستاد، دست‌های نیایش زهرا که به آسمان بلند بود و آرزو می‌کرد که خدا را از نزدیک ببیند. 

مثل تصاویر فیلمی کوتاه به سرعت از مقابل دیدگان می‌گذرند، گویا اصلا چنین شهر و مردمانی در تاریخ نبوده است.

گویا این خاک کویری همیشه مهمان سکوت مرگبار کویرنشینانش بوده است...

آری! مرگ نزدیک است. آنقدر نزدیک که شاید حسرت آخرین نگاه بر چشمان بهت زده‌مان بماند.

حادثه بم نمونه‌ای کوچک از صدها زلزله‌ای است که زمین شاهد بوده و خواهد بود.

آنان که باورمندانه حقیقت مرگ را پذیرفته‌اند آنرا شربتی خوش‌گوار، جامه ای خوشبو و مرکبی راهوار تا سرای جاوید یافته‌اند.

قرآن کریم از انسان می‌خواهد تا در آنچه می‌بیند بیاندیشد و عبرت بگیرد.

پرورگار متعال درباره تغییر و تحولات زمین می‌فرماید :

مثل زندگی دنیا همانند آبی است که از آسمان نازل کرده‌ایم که در پی آن گیاهان زمین که مردم و چهارپایان از آن می‌خورند، می‌روید، تا زمانیکه زمین زیبایی خود را یافته و آراسته می گردد و اهل آن مطمئن می‌شوند که می‌توانند از آن بهره‌مند گردند، ناگهان فرمان ما شب هنگام یا روز فرا می‌رسد و آن چنان آن را درو می‌کنیم که گویی دیروز، هرگز چنین کشتزاری نبوده است، اینگونه آیات خود را برای گروهی که می‌اندیشند شرح می‌دهیم. (یونس/24).

آری.

اینجا دنیاست... ناپایدار و زودگذر. و به قول سعدی: آنچه را نپاید، دل بستگی نشاید.

کشتزار پهناوری که از گزند حوادث در امان نیست..

انسان در این دنیا میهمان است.

پیامبر خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این خصوص می‌فرماید:

هیچ کس در دنیا نیست مگر اینکه میهمان است و مال او امانت، پس میهمان می‌رود و امانت برگردانده می‌شود.(1) 

دنیا سفری است کوتاه و انسان مسافر. 

در روایتی دیگر(2) از پیامبر خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پرسیدند: انسان در دنیا چگونه است؟

فرمود : همانند جوینده قافله‌ای که دامن، بالا زده است.

پرسیدند : چقدر در این دنیا اقامت دارد؟

فرمودند: به اندازه کسی که از قافله جا مانده است.

پرسیدند : پس فاصله دنیا وآخرت چقدر است؟

فرمودند:یک چشم بر هم زدن که خدای عزو جل می‌فرماید: آن روز پندارند که به جز ساعتی از روز درنگ نداشته‌اند.

دنیا، کتاب قانون است، اگردر آن اندیشه کنیم و قوانینش را بخ درستی بیاموزیم، خواهیم دانست که سرای ناپایدار است و تغییراتش همیشگی است.

دیده حقیقت بین می‌خواهد تا عبرت بگیرد.

اگر چه هر حیاتمندی بر حسب طبیعتش خواهان زندگی است و به همان نسبت از مرگ گریزان؛ اما از این خواب جان آرام شیرین، نه باید هراسید و نه روی گرداند.

آنان که باورمندانه حقیقت مرگ را پذیرفته‌اند آنرا شربتی خوش‌گوار، جامه ای خوشبو و مرکبی راهوار تا سرای جاوید یافته‌اند.

اینان پیش ازآنکه اجلشان در رسد خود مرده اند: موتوا قبل أن تموتوا(بمیرید پیش از آنکه بمیرانندتان)

بار خود را بسته و آماده در آستانه مرگ ایستاده اند.

با این همه، انسان، این تماشاچی هر روزه ی مستند مرگ در هر کوی و برزن، زمانی به واقعیت « مرگ همین نزدیکی است » پی خواهد برد که خود تجربه کند و پیش از آن حتی دمی به حال زار خود نمی اندیشد که به کجا و کدامین سو، ره می پیماید: فَأَینَ تَذْهَبُونَ(پس به کجا می‌روید؟!)«التکویر/26»

 

پس دانستیم که :

برای دست یافتن به زندگی رضایت بخش، لازم است قوانین زندگی را بشناسیم. در کتاب آسمانی و روایات معصومین (علیهم السلام) این قوانین به خوبی بیان شده است. انسان مسافر جاده زندگی است باید قبل از آنکه وقت سفر تمام شود بهترین توشه را بردارد.

 

پی‌نوشت‌ها:

1. ارشادالقلوب /ص 23.

2. روضه الواعظین /ص 491




نویسنده: مهدیه خانی

مرهمی برای دردهایم/ برگرفته‌ای از آیات جزء بیست و هشتم




حضور خداوند در هر نجوا:

الم تر ان الله یعلم ما فی السموات و ما فی الارض ما یکن من نجوی ثلثه الا هو رابعه‌ام و لا خمسه الا هو سادسهم و لا ادنی من ذلک...(7/ مجادله)

خداوند نه جسم است و نه عوارض جسمانی دارد و به همین دلیل،‌ زمان و مکانی برای او تصور نمی‌شود؛‌ ولی در عین حال اگر تصور کنیم که ممکن است جایی باشد که خدا در آنجا حاضر و ناظر نباشد، او را محدود کرده‌ایم.

به تعبیر دیگر،‌ او احاطه علمی به همه چیز دارد؛‌ در عین این که مکانی برای او متصور نیست. به علاوه فرشتگان او همه جا حاضرند و همه اعمال را ثبت می‌کنند.


امام علی(ع):‌ منظور از این آیه این است که موجودات (اعم از فرشتگان و مقربان الهی)با قدرتی که به آن‌ها بخشیده‌ایم،‌ بر تمام مخلوقاتش سلطه دارند،اگر کاری انجام دهند (گویی) خدا چنین کرده است.

امام علی(ع) در جواب یک دانشمند مسیحی که پرسید: خداوند کجاست؟ فرمودند:‌ او در اینجا و در آنجا،‌ در بالا و پایین و محیط به ما است و همواره با ما و این است منظور از سخن خدا که سه نفر به اهم نجوا نمی‌کنند مگر اینکه خداوند چهارمین آن‌هاست.

خیل کسی است که در مورد آنچه دارد،‌ بخل می‌ورزد ولی شحیح هم به آنچه در دست مردم است بخل می‌ورزد و هم به آنچه خود در اختیار دارد؛‌ 

مؤمنان با دشمنان خدا و رسولش دوستی نمی‌کنند:

لا تجد قوما یؤمنون بالله و الیوم الاخر یوادون من حاد الله و رسوله و لو کانوا آباءهم او ابناءهم او ...(22/ مجادله)

این آیه از کوبنده‌ترین آیات قرآن است که به مؤمنان هشدار می‌دهد که جمع میان محبت خدا و محبت دشمنان خدا در یک دل ممکن نیست و باید از میان این دو،‌ یکی را برگزینند. اگر راستی مؤمنند،‌ باید از دوستی دشمنان خدا به پرهیزند و گرنه ادعای ایمان نکنند.

محبت پدران و فرزندان و برادران و اقوام بسیار خوب است و نشانه زنده بودن عواطف انسانی است؛‌ اما هنگامی که این محبت ر در روی محبت خدا قرار گیرد،‌ ارزش خود را از دست می‌دهد.

بنابراین خط حزب الله،‌ همان ولایت خدا،‌ پیامبر و اوصیای او و بریدن از غیر ایشان است. در مقابل،‌ هنگام توصیف حزب شیطان بارزترین نشانه‌های آن‌ها را همان نفاق و دشمنی با حق و فراموشی یاد خدا و دروغ و نیرنگ می‌شمرد.

رستگاری؛‌ بازداشتن نفس از بخل و حرص:‌

والذین تبوءو الدار و الایمان من قبله‌ام یحبون من هاجر الیهم و لا یجدون فی صدورهم حاجه مما اوتوا و یؤثرون...(9/ حشر)

شح به معنای بخل توأم با حرص است؛‌ به طوری که به صورت عادت در آید. 

در حدیثی می‌خوانیم امام صادق به یکی از اصحاب خود فرمود:‌ آیا می‌دانی شحیح کیست؟

او در جواب عرض کرد:‌ منظور بخیل است. امام فرمود:‌ شح از بخل شدیدتر است بخیل کسی است که در مورد آنچه دارد،‌ بخل می‌ورزد ولی شحیح هم به آنچه در دست مردم است بخل می‌ورزد و هم به آنچه خود در اختیار دارد؛‌ تا آنجا که هر چه را در دست مردم می‌بیند آرزو می‌کند که آن را به چنگ آورد؛‌ از طریق حلال یا حرام،‌ و هرگز به آنچه خداوند به او روزی داده قانع نیست.

در حدیث دیگری می‌خوانیم:‌ شح و ایمان در قلب مرد مسلمان جمع نمی‌شود؛‌ همان گونه که غبار راه خدا و دود جهنم درون یک انسان گرد نمی‌آید.

اگر قرآن بر کوه‌ها نازل می‌شد،‌ از هم می‌شکافتند:

لو انزلنا هذا القرآن علی جبل لرایته خاشعا متصدعا من خشیه الله ...(22/ حشر)

بسیاری از مفسران،‌ این آیه را به صورت تشبیه تفسیر کرده و گفته‌اند که هدف،‌ بیان این نکته است که این کوه‌ها با همه صلابت و استحکامی که دارند اگر عقل و احساس داشتند و این آیات به جای قلب انسان‌ها بر آن‌ها نازل می‌شد،‌ چنان به لرزه در می‌آمدند که از هم می‌شکافتند؛‌

اما گروهی از انسان‌ها چنان قساوتمند و سنگدل هستند که کم‌ترین تغییری در آن‌ها رخ نمی‌دهد.

بعضی دیگر،آن را بر ظاهرش حمل کرده و گفته‌اند:‌ تمام موجودات این جهان برای خود نوعی درک و شعور دارند و اگر این آیات بر آن‌ها نازل می‌شد به راستی از هم متلاشی می‌شدند.

همه مصائب به فرمان اوست؟

ما اصاب من مصیبه الا به اذن الله و من یؤمن بالله یهد قلبه و الله به کل شیء علی‌ام(11/ تغابن)

بدون شک همه حوادث این عالم به اذن خداست؛‌ چرا که به مقتضای توحید افعالی،‌ در تمام هستی چیزی بدون اراده حق تحقق نمی‌پذیرد،‌ ولی از آن رو که مصایب همیشه چون علامت سوالی در اذهان جای داشته،‌ به ویژه روی آن تکیه شده است.

در اینجا این سوال مهم مطرح است که موجب بسیاری از این مصایب،‌ ظلم ظالمان و اراده جباران است یا خود انسان بر اثر کوتاهی یا ارتکاب خلاف باعث آن شده است؛‌ آیا این‌ها هم به اذن خداست؟

در پاسخ باید گفت:‌ از مجموع آیاتی که درباره مصایب در قرآن آمده،‌ بر می‌آید که مصایب بر دو گونه است: یکم،‌ مصایبی که با طبیعت زندگی انسان سرشته شده و اراده بشر کم‌ترین تأثیری در آن ندارد؛‌ مانند مرگ و میر و قسمتی از حوادث دردناک طبیعی. دوم:مصایبی که انسان‌ها به نحوی در آن نقش دارند.

قرآن درباره دسته یکم می‌گوید که این گروه از مصیبت‌ها به اراده خدا اتفاق می‌افتد و درباره دسته دوم می‌گوید که به خاطر اعمال خودتان دامانتان را می‌گیرد.

بنابراین کسی نمی تواندبه این بهانه که تمام مصایب از سوی خداست،‌ در مقابل ظالمان سکوت کند و به مبارزه بر نخیزد و نیز نمی‌تواند به این بهانه دست از مبارزه با بیماری‌ها و آفات و مبارزه با فقر و جهل بردارد.

البته حتی در مصایبی که خود انسان در آن نقشی دارد،‌ تأثیر این اسباب،‌ از ناحیه خداوند و به اذن و فرمان اوست که اگر او اراده کند هر سببی بی رنگ و بی اثر می‌شود.



منبع: راسخون

بسم الله الرحمن الرحیم  


وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ (11)أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَـکِن لَّا یَشْعُرُونَ (12)

هنگامی که به آنان گفته شود: «در زمین فساد نکنید» می‌گویند: «ما فقط اصلاح‌کننده‌ایم»! آگاه باشید! این‌ها همان مفسدانند؛ ولی نمی‌فهمند. / سوره مبارکه بقره آیات 11 و 12

این آدم‌ها که تو از آن‌ها حرف می‌زنی، آدم‌های دیگری هستند انگار... آدم‌هایی که نه کفرشان علنی است نه شرکشان مشهود... آدم‌هایی که حتی ممکن است، بدی ظاهری هم نداشته باشند. اما گره انداختند بر پیشانی محمد، امین‌ات که رنج را مهمان قلب مهربان آخرین فرستاده‌ات کردند




نوبت اول : آنچه دیگران گفته‌اند 

«این آیت را بر جهودان تفسیر کرده‌اند، و بر منافقان نیز تفسیر کرده‌اند. اگر بر جهودان رانی، آن بود که ایشان را گفتند تباهی مکنید در زمین به کتمان نعت و صفت محمد علیه‌السلام در تورات و به تعویق مردمان از دین محمد. 

ایشان گفتند صواب خود این است که ما می‌کنیم.

و گر بر منافقان رانی، آن بود که ایشان را گفتند تباهی مکنید در زمین به نفاق و تخلیط ...

ایشان گفتند معاذ اللَّه، انما نحن مصلحون، ماییم مصلحان و نیک کاران و نیک‌خواهان مؤمنان را انکار کردند از نفاق. 

و گفته‌اند مراد ایشان از «انما نحن مصلحون» آن بود که صواب خود این است که ما می‌کنیم به نفاق برزیدن، که یکسر دل فرا محمد و دین او ندهیم زیرا که باشد که کار او پیش نشود. 

آن گه ما فرومانیم پس اکنون به زبان با او می‌باشیم تا آمن و معاف می‌رویم و به دل بر دین خویش می‌باشیم 

چنان که خردمندان و زیرکان کنند. 

خدا گفت : أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لکِنْ لا یَشْعُرُونَ: بدان که‌ایشانند ایشان تبه کارانند، و لکن، نمی‌دانند.» 1

 

نوبت دوم : بازخوانی آیه

از همین اول، خوف را می‌گذاری کنارِِ رجای «بسم الله الرحمن الرحیم»ِ اول کتابت

و دو بال ترس و امید را وصله شانه‌هایم میِ‌کنی تا توان پریدن و زمین نخوردن و اوج گرفتن داشته باشم 

این آیه‌ات هراس می‌اندازد به جان من. 

دروغ چرا؟ 

از وعده های جهنم و وعیدهای عذابی این طرف و آن طرف که به کافرانی که از کفرشان دست نمی‌کشند؛ به مشرکینی که شرک با جانشان در آمیخته و به بدکارانی که هرگز باز نگردند داده ای؛ این قدر نمی‌ترسم، که از آیه های پی در پی و کلمه‌هایش می‌ترسم. که انگار کافر و مشرک و بدکار، ادعای اصلاح ندارد. که شاید اصلاً ته ته دلشان هم بدانند که کج، راه رفته‌اند، که راه کج رفته‌اند  

اصلاً شاید کافر، بعد از شنیدن صدای پیامبرت (صلی الله علیه و آله و سلم)، مؤمن شود به خدایی تو 

مشرک، نشانه های رسولت (صلی الله علیه و آله و سلم) را که ببیند، بتش را بشکند و سجده کند به خدایی که یکی است.

بدکار، زانو بزند در آستان مهربانی‌های حبیبت (صلی الله علیه و آله و سلم) و به سوی تو برگردد. 

اما این آدم‌ها که تو از آن‌ها حرف می‌زنی، آدم‌های دیگری هستند انگار... 

آدم‌هایی که نه کفرشان علنی است نه شرکشان مشهود... آدم‌هایی که حتی ممکن است، بدی ظاهری هم نداشته باشند. 

اما گره انداختند بر پیشانی محمد امین‌ات (صلی الله علیه و آله و سلم). 

که رنج را مهمان قلب مهربان آخرین فرستاده‌ات (صلی الله علیه و آله و سلم) کردند. 

تو از آدم‌هایی حرف می‌زنی که به اسم اصلاح، فساد می‌کنند. 

کسانی که حتی نمی‌دانند، فساد است، آنچه می‌کنند. 

نخواه که پرده بیفتد روی ادراک من

من از این بد بودن‌ها و ندانستن‌ها بیشتر از بد بودن دانسته می‌ترسم.

فکرش را بکن.

عمری راه بروی. گمان خوب بودن، درست بودن، خوب راه رفتن در جانت رخنه کند

بعد که دیگر وقتی برای زندگی نبود، تازه بفهمی که تمام این مدت فساد کرده ای. عمرت ضایع شده 

که کج رفته‌ای و نفهمیده‌ای. که بیراهه را با راه اصلی اشتباه گرفته‌ای. 

من از این بد بودنِ ندانسته می‌ترسم 

اگر بدم...

اگر بسیار بدم...

به این بدی آگاهم کن 

نکند روحم خبردار بدی‌هایم نباشد 

نکند عمری به هوای اصلاح...به هوای خوب بودن...بد شده باشم!

نکند آنقدر بد بشوم، که این قلب، این چشم‌ها، این گوش‌ها، پرده پوش شود. 

که این قلب، برای دوست داشتن تو جا نداشته باشد

که این چشم‌ها، ببینند و نفهمند 

این گوش‌ها، بشنوند و درک نکنند.

من از این آیه های پی در پی می‌ترسم. 

 

نوبت سوم : فراموشمان نشود

یادم باشد فاصله اصلاح تا فساد، اندک است ... خیلی خیلی اندک...



نویسنده: زهرا نوری لطیف

شبکه تخصصی قرآن تبیان